της Εύας Καπελλάκη-Κοντού*
Και η συζήτηση συνεχίστηκε στο αρχοντικό του κου Κώστα Νικάκη στον Άη Γιάννη Φαιστού. Με το καφεδάκι μέτριο με καϊμάκι στη χόβολη, έτσι για να μη χαθεί το άρωμα του καφέ...
Η κουβέντα μας γύριζε και τριγύριζε στο μονοπάτι, που δε λέει κανείς από τους ιθύνοντες και κατέχοντες τα ινία της Τοπικής Αυτοδιοίκησης αλλά και της αρμόδιας Αρχαιολογικής υπηρεσίας, να δώσει άμεση λύση!!!
Θεωρώ επιτακτική ανάγκη να συντηρηθεί το μονοπάτι αυτό για να μην εγκαταλειφθεί στην λήθη του χρόνου, τι λέτε;
- Φυσικά, με βασική προϋπόθεση να υπάρξει ουσιαστικό ενδιαφέρον. Πρέπει να γίνει κανονικό μονοπάτι. Αν παραμείνει ως έχει, τα ζώα -το κοπάδι- που βόσκει εδώ θα το καταστρέψει.
Ποιος ευθύνεται για την ύπαρξη του κοπαδιού εδώ;
- Μα ο Δήμος, στο Δήμο ανήκει η ευθύνη. Θα πρέπει, κατά τη γνώμη μου, μια επιτροπή με μέλη του Πολιτιστικού Συλλόγου του Άη Γιάννη να μιλήσουν για την υπάρχουσα κατάσταση στο τοπίο, να υποβληθεί το σχετικό αίτημα αποκατάστασης και να προχωρήσουν οι διαδικασίες όχι με ρυθμό χελώνας αλλά… λαγού!
Έχει κάνει πριν χρόνια το τοπογραφικό του μονοπατιού ο κος Μιχάλης Σπυριδάκης (ψηφιακός χαρτογράφος στην Περιφέρεια Κρήτης, το προώθησε όσο μπορούσε αλλά η γραφειοκρατία της κεντρικής διοίκησης καλά κρατεί! Ο αρμόδιος - υπεύθυνος αρχαιολόγος κλασικών αρχαιοτήτων Μεσαράς - Φαιστού πρέπει άμεσα να λάβει γνώση ή καλύτερα, να ανανεωθεί η επικοινωνία μαζί του από τους τοπικούς φορείς, για να έχουμε αποτέλεσμα!
Στο α’ μέρος της συζήτησης είχαμε αναφερθεί στο λιμάνι του Κωμού ως το μεγαλύτερο της αρχαιότητας και για την συνεργασία σας με τον Καναδό καθηγητή κο Σόου, επιμελητή των ανασκαφών και αναστηλώσεων στον αρχαιολογικό χώρο. Σήμερα, μπορεί να δοθεί στο κοινό;
- Όχι δυστυχώς, δεν είναι εφικτό. Όμως είναι προσβάσιμος ο χώρος κι επισκέψιμος για τους φοιτητές των ξένων πανεπιστημίων. Όταν τα πανεπιστήμια ή τα σχολεία θελήσουν να επισκεφτούν τον αρχαιολογικό χώρο Κομού, η Εφορία Αρχαιοτήτων Ηρακλείου τούς δίνει την άδεια για να τον επισκεφτούν.
Πρέπει να σας πω ότι η αείμνηστη υπουργός Πολιτισμού Μελίνα Μερκούρη οριοθέτησε την εξουσία στις ανασκαφές των ξένων αποστολών, όπως και των Ελληνικών. Δηλαδή, τους έδωσε το δικαίωμα να σκάψουν για 4 χρόνια, να δημοσιεύσουν τα ευρήματα και τα κτίρια και κατόπιν, να πάρουν άδεια για άλλα 4 χρόνια. Οπότε δεν έχουν απεριόριστες εξουσίες τώρα.
Είχαν, φανταστείτε ένα ντόπιο βοηθό ο οποίος μάλασε άμμο θαλάσσης και έβαζε στους τοίχους για να μην γκρεμιστούν. Αυτή η ενέργεια ήταν εις βάρος του υπεύθυνου καθηγητή κ. Σόου.
Πέρα από τον Κομό, στη γύρω περιοχή Μάταλα - Πιτσίδια, υπάρχει ενδιαφέρον για ανασκαφή;
- Βέβαια, στα Μάταλα είναι τα Ρωμαϊκά ευρήματα. Στην θέση «Πλάκα» έχει τα Μινωικά ευρήματα.
Οι Σπηλιές είναι Ρωμαϊκοί τάφοι, δεν είναι απλά λαξευμένες σπηλιές όπου έμεναν οι χίπις τη δεκαετία του ’70, αλλά Ρωμαϊκό νεκροταφείο. Μάλιστα τις έχουν κλείσει και για να τις επισκεφτείς, πληρώνεις εισιτήριο.
Ο κίονας μπροστά στον Ι.Ν. της Παναγίας των Ματάλων τι ακριβώς είναι;
- Είναι Ρωμαϊκής εποχής! Από την «Πλάκα» ως τον Λέντα, είναι γεμάτο αρχαία και είναι πρωτομινωικά τα πιο πολλά. Έχει βέβαια και Ρωμαϊκά και Βυζαντινά.
Υπάρχει μαρτυρία κατοίκου της περιοχής του νότου ότι στην περιοχή της Λασσαίας χώρας τη δεκαετία του ’70, οι χωρικοί φόρτωναν βήσαλα (κομμάτια σπασμένα από μινωικά πιθάρια) στα γαϊδουράκια μέσα σε ξύλινα κασόνια, από συλημένους θολωτούς τάφους. Μάλιστα βρήκαν μια πλάκα και είχε 3 κύκλους στη μέση, την πήραν κι έτσι όπως ήταν παχιά την έκαναν πάτο του φούρνου.
- Όντως τη δεκαετία του ’70 ήκμαζε στην περιοχή η αρχαιοκαπηλία επειδή κανείς δεν έδινε σημασία τότε! Μόνο στη Μεσαρά υπήρχαν θολωτοί πρωτομινωικοί τάφοι με πάρα πολλά ευρήματα με δωμάτια, τα οποία ήταν γεμάτα με πάρα πολλά κτερίσματα.
Θυμάμαι στο Αγιοφάραγγο, σκάψαμε με τον αρχαιολόγο Αλεξίου, όχι ακριβώς «σκάψαμε», γιατί πριν από εμάς κάποιοι είχαν σκάψει και είχαν κοσκινίσει με τρία κόσκινα, εμείς με δυο!!! Δεν βρίσκανε όμως τα δωμάτια προσφορών, εκεί που βρίσκονται τα λίθινα. Τα βρήκαμε εμείς. Λοιπόν, στο ένα δωμάτιο προσφορών βρήκαμε 70 λίθινα αγγεία μικρά και μεγάλα!
Θυμάμαι τότε σκάβαμε με τον Αλεξίου είχαμε εργάτες από το Καμηλάρι, είχαμε και μάγειρα από κει και από τον Σίβα. Ήμασταν από το Μουσείο Ηρακλείου 4-5 άτομα και μέναμε έξω, στη στέρνα δίπλα, στα ράντζα εκστρατείας.
Θυμάστε κε Κώστα, το πρώτο σας εύρημα μαζί με τον αρχαιολόγο καθηγητή που συνεργαζόσασταν; Θα θέλατε να μοιραστείτε μαζί μας τα συναισθήματα που νιώσατε τότε;
- Στην αρχή, ήμουν εδώ στη Φαιστό για τρία χρόνια! Βρήκαμε διάφορα αντικείμενα φυσικά, αλλά έφυγα για Ηράκλειο και μετά για Χανιά. Ήταν τα πρώτα χρόνια και δεν μπόρεσα εξ αρχής να τα αξιολογήσω.
Εκείνο που μ’ εντυπωσίασε αργότερα ήταν οι θολωτοί τάφοι, όταν πήγαμε στις Αρχάνες με τον αρχαιολόγο καθηγητή Σακελαράκη. Πρέπει να σας πω ότι τρελάθηκα στη θέα των ευρημάτων!
Ήταν οστεοφυλάκιο, τα οστά πολλά και μια σφραγίδα με τρία σφραγίσματα και την είχαν βάλει οι εργάτες στο καρότσι χωρίς να την προσέξουν. Κοίταξα τυχαία το καρότσι και είδα την σφραγίδα αυτή από ελεφαντοστό!
Ο Σακελαράκης ήταν πιο κάτω και καπνίζαμε τα ίδια τσιγάρα -Άρωμα σκέτο- κι εγώ άφηνα τα πακέτα μου στον τοίχο επάνω ενώ εκείνος, στην τσέπη του.
Του λέω λοιπόν: «τι θα μου δώσεις για να σου δώσω κάτι που σ’ ενδιαφέρει;». Αυτός βέβαια ήταν πανέξυπνος κι αμέσως κατάλαβε ότι επρόκειτο για κάτι πολύ σοβαρό. Μου λέει λοιπόν: «Τι θέλεις;» Και του απάντησα: «Εγώ θέλω ένα κιλό τσιγάρα για να πατσίσουμε».
Τότε τ’ αγοράζαμε με το κιλό. Πήγε στη σκηνή, πήρε τα τσιγάρα τα οποία έχε ήδη αγοράσει και μου τά ’δωσε κι εγώ του έδωσα την σφραγίδα!
Όπως διαβάζουμε στις πηγές οι Ετεοκρήτες είχαν σχέση με την Αίγυπτο, συμφωνείτε;
- Ναι βέβαια, αλλά η σφραγίδα αυτή είναι πρωτομινωική 1800-1700 π.Χ. περίπου.
Αυτό λοιπόν ήταν το εύρημα που σας εντυπωσίασε περισσότερο;
- Να πω την αλήθεια εμένα μ’ εντυπωσιάζουν τα κτίρια, οι τάφοι. Βλέπεις το κτίριο και προσπαθείς να μάθεις την ιστορική πορεία του και την αρχαιολογική του αξία.
Ήταν αγγεία τα πρώτα ευρήματα που αντίκρισα και μ’ εντυπωσίασαν επίσης. Έξω, στον προθάλαμο βάζανε μεγάλες πήλινες σκουτέλες, πρωτομινωικής περιόδου, μέσα στις οποίες οι οικείοι πήγαιναν στον νεκρό φαγητό, γιατί πίστευαν ότι το έτρωγαν.
Πρέπει να σας πω κάτι από τη θύμησή μου όταν ήμουν παιδί.
Μια γυναίκα, της οποίας το πρόσωπο δε θυμάμαι, πήγαινε στον τάφο του άντρα της φαγητό σε πιατέλα για να φάει κι ένα αλουμινένιο κύπελλο γεμάτο νερό για να πιεί. Συνήθεια από την αρχαιότητα!
Τα πολλά ευρήματα τα βρήκαμε στο ιερό στη Βιάννο, σε υψόμετρο 1180 μέτρων. Υπήρχε εκεί αρτεσιανό νερό - ποτάμι. Για πρώτη φορά βρήκαμε δεκαέξι χρονικών περιόδων ευρήματα, από την πρωτομινωική έως την παλαιοχριστιανική περίοδο που αφορούσε τις εκκλησίες. Λόγω των πολλαπλών σεισμικών δονήσεων γκρεμίζονταν οι εκκλησίες κι έχτιζαν στη θέση τους άλλες!
Η όμορφη κουβέντα μας συνεχίστηκε για όλο το βράδυ όπως συνηθιζόταν παλιά στα συμπόσια με νέκταρ, αμβροσία και με φιλοσοφικούς λόγους κοσμημένα!
__________
* Εκπαιδευτικός, αρθρογράφος και ραδιοφωνική παραγωγός.
