Της Εύας Καπελλάκη- Κοντού
Ξεφυλλίζοντας το βιβλίο της κας Αταλάντη Μιχαλογιαννάκη «Υφαίνοντας στην Κρήτη» ξεφυλλίζω τις μνήμες ανεξίτηλες στην ψυχή μου σαν ήμουν παιδί. Το περίεργο βλέμμα μου, θυμάμαι, αγκάλιαζε τον λόγο και τις κινήσεις των γυναικών που έφτιαχναν αριστουργήματα στον αργαλειό.
«Ενυφασμένες μνήμες στις κρητικές υφαντές πετσέτες», είναι πράγματι άξιο λόγου να αναθιβάλλουμε το πώς ύφαιναν τις πετσέτες εκείνα τα χρόνια, για το πρόσωπο.
Η λέξη «πετσέτα ή πέτσα» προέρχεται από την ιταλική pezza, pezzeta, που σημαίνει κομμάτι υφάσματος για σκούπισμα προσώπου.
Στην Κρήτη η πετσέτα είναι παρούσα στα πιο σημαντικά γεγονότα του κύκλου της χζωής. […] Στα βαφτίσια, στον αρραβώνα, στον γάμο, στις χαρές, στο χορό μα και στο θάνατο ακόμα, είχε καθοριστική θέση κι αυτό το γεγονός εξηγεί το μεγάλο αριθμό πετσετών, που ύφαινε κάθε κοπέλα, ώστε να έχει στο νοικοκυριό της. Παλαιότερα οι πετσέτες μιας υποψήφιας νύφης αριθμούσαν πάνω από εκατό και ίσως διακόσιες.
Έχουν επικρατήσει κάποια σταθερά ανά το χρόνο στοιχεία, όπως π.χ. το να υφαίνεται κάθε κρητική, υφαντή πετσέτα σε σχήμα παραλληλόγραμμου με πλάτος συνήθως 0,50 εκ. ή 0,60 εκ. ενώ το μήκος ήταν ποικίλο. Μια πετσέτα πιο μακριά από τις συνηθισμένες λεγόταν μακρόπετσα.
[…] Οι πετσέτες υφαίνονταν στα μονά, σκέτες ή ξομπλιαστές, περαματιστές, με κρητικά δεξιμάτα σχέδια ή με πολλά πλουμιά, με ανάγλυφα σημεία σαν κουσκουσέ, αλλά και με συνδυασμό των παραπάνω. Όσον αφορά τις πετσέτες, που ήταν περαματιστές – δεξιμάτες, το βασικό δέξιμό τους ήταν προκανονισμένο από τοι διάσιμο ως το μιτοχτένιασμα, ώστε τα σχέδια στο υφαινόμενο πανί, να εξελίσσονται, επαναλαμβανόμενα μηχανικά, με προγραμματισμένη σχεδίαση.
Μας λέει παλαιότερο τραγούδι:
Μια γκόρη ρόδα μάζωνε κι αθούςεκορφολόγα
να σάσει πέτσες με τσ΄αθούςμεντίλια με τα ρόδα…» [Φραγκάκη 1974, 46].
[…] Επίσης,για να επιτύχουν τα ξόμπλια στην επιφάνεια μιας πετσέτας, κεντούσαν πρώτα πάνω σε καμβά τα σχέδια. Μετά περνούσαν με εργαλείο, που λέγεται «μπανέλα», δηλαδή με μια μεγάλη βελόνα – σακοράφα τα χρωματιστά νήματα και έφτιαχναν ανάλογα τα ξόμπλια, που φαίνονταν ανάγλυφα ή ενσωματώνονταν στημόνι φάδι. Ακόμα έκαναν αζούρια μικρά ή χυτά ή συνδυασμούς ανεξάντλητους στις άκρες ή σε όλη την επιφάνεια.
[…] Δημοτικό τραγούδι (Κριάρης 1920, 267 -268 ) που αφορά μια κοπέλα που υφαίνει, ενώ απέξω περνά τραγουδώντας ένας νέος, -πιθανόν ο αγαπημένος της- η πέτσα ή πετσέτα γίνεται αιτία για να σμίξουν οι δύο νέοι. Μας λέει:
Σαν τραγουδάκι άκουσα, όξω και να παράκουσα.
Πρόβαλε, μάνα, να ιδής να πας και να ‘ρθης να μου ‘πης.
Να κάμω πέτσα γαζωτή να μπέψω του τραγουδιστή
Να κάμω κι’ άλλη να ‘χ’ αητό να μπέψω του πολυαγαπώ
Πρόβαινε η μάναντση να ιδή να πα και να ‘ρθη να τση πη.
Κι ως βγήκι που την πόρταντση, στα δυο ‘σπάσε το πόδαντση.
Κ’ η κόρη τρέχει να την ‘δη και βλέπει τον τραγουδιστή.
Καλώς τον τον πολυαγαπώ κ’ έλα μου μέσα να σου ‘πω.
Έτσι η κόρη ερωτευόταν τον νέο, παντρευόταν και δημιουργούσαν μια όμορφη οικογένεια. Δύσκολα χρόνια εκείνα τα περασμένα, στις αρχές του 20ου αιώνα, αλλά με αγνότητα και αγάπη.
Φτάνοντας στο τέλος του οδοιπορικού της υφαντικής τέχνης, αφήνοντας το καντήλι αναμμένο για τα επόμενα οδοιπορικά και αθιβολές στην παράδοση, αξίζει να σας αναφέρω μια γητειά για αποτροπή βασκανίας της ανυφαντούς όπως καταγράφει η κα Αταλάντη Μιχελογιαννάκη στο βιβλίο της «Υφαίνοντας στην Κρήτη»:
Η Παναγία η Δέσποινα, η Υπερευλογημένη, ‘λούστηκε κι εχτενίστηκε, τ’ αδράχτι τζη ‘πιασε, τη ρόκα τζη ‘πιασε, σε χρυσή καθέγλα βγήκε κι ήκατσε. Και πέρασε η γριλού, η ματού, η βολοσυροποδού, είδε κι εφτάρμησέντη. Ο Ιησούς Χριστός το ‘κουσε και πήε και τηνερώτηξε.
-Ίντα ‘χεις, μάνα μου, ίντα ‘χεις, μητέρα μου, χρυσή λαμπάδα των αγγέλω;
- Η φταρμού πέρασε, η γριλού πέρασε, η βολοσυροποδού πέρασε κι είδε κι εφτάρμισέ με.
- Πε, μάνα μου, πε, μητέρα μου, σαράντα βολές τον Πατερημό. Πέντε και πέντε δέκα και πέντε δεκαπέντε και πέντε είκοσι και πέντε εικοσιπέντε και πέντε τριάντα και πέντε τριανταπέντε και πέντε σαράντα. Σαράντα αγίοι να (της) βοηθούνε.
Στο κρητικό υφαντό αποτυπώνεται η ψυχή της Κρήτης αλλά και η γυναίκα της Κρήτης, οι γυναίκες της Κρήτης … από την προγιαγιά μας ως τη μάνα μας, έφτιαχναν έργα τέχνης στα οποία κατέγραφαν με μαεστρία την προαιώνια σοφία και τις αξίες της ζωής!
_____________
* Εκπαιδευτικός, αρθρογράφος και ραδιοφωνική παραγωγός.
